पूर्वप्रधानमन्त्री एवं नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ विश्वकै उच्चस्तरमा रहेको छार्का भोट पुग्नुभएको छ ।
देशभित्रैको परदेशजस्तो रहेको माथिल्लो डोल्पामा कमै नेता जाने गर्दछन् । त्यसमा पनि पूर्वप्रधानमन्त्री र प्रमुख दलका प्रमुख नेताकै रुपमा उपल्लो डोल्पालाई महत्व दिएर त्यहाँ पुगेको प्रचण्ड नै पहिलो नेता भएको स्थानीयले बताए ।
उहाँ एमालेबाट निर्वाचित डोल्पो बुद्ध गाउँपालिकाका अध्यक्ष लगायत वडाध्यक्षहरूलाई माओवादी केन्द्रमा प्रवेश गराउने डोल्पा जानुभएको थियो ।
एमालेको पकेट क्षेत्रजस्तो मानिने डोल्पामा पार्टी विभाजनसँगै सांसदसमेत समाजवादीतिर लागेपछि कार्यकर्ता तरंगित भएका छन् । उनीहरुमध्ये एउटा गाउँपालिका अध्यक्ष र वडाध्यक्षहरु नै माओवादी केन्द्रमा प्रवेश गरे ।
२४ कार्तिकमा डोल्पा पुगेका प्रचण्डले चर्चित पर्यटकीयस्थल शे–फोक्सुण्डा तालको पनि अवलोकन गर्नुभएको थियो ।
उहाँ कार्तिक २५ गते माथिल्लो डोल्पाकै उच्च मानव वस्तीमा स्थानीयबासीसँग भेटघाट गर्नुभयो ।
अध्यक्ष प्रचण्डसँगै माओवादी संगठन विभागन प्रमुख एवं अर्थमन्त्री जनार्दन शर्मा, माओवादी केन्द्र कर्णाली प्रदेशका इन्चार्ज शक्ति बस्नेत लगायतले बुधबार डोल्पाका फोक्सुन्डो ताल लगायत विभिन्न ठाउँको अवलोकन गर्नुभएको थियो ।
कोरोनाले थलिएको पर्यटन क्षेत्रलाई गति दिन प्रचण्ड केही दिनयता पर्यटकीय क्षेत्रको भ्रमणमा हुनुहुन्छ ।
सो अवसरमा प्रचण्डले स्थानीय नेता तथा कार्यकर्ताहरूसँग भेटघाट समेत गर्नुभएको थियो । त्यस्तै उहाँले दुनैमा जिल्लास्तरीय कार्यकर्तालाई पनि सम्बोधन गर्नुभएको थियो ।
प्रचण्ड महत्वका साथ विश्वकै अग्लो मानववस्ती रहेको छार्का भोट पुग्नुभएको थियो ।
के हो छार्का भोट ?
माथिल्लो डोल्पाको छार्का गाउँ । भौगोलिक विकटता भए पनि सांस्कृतिक विविधता, प्राकृतिक सुन्दरता, पर्यटनको प्रचुरता र जैविक विविधताले सजिएको भूगोल हो, कर्णाली प्रदेशको डोल्पा ।
फोक्सुण्डो ताल, फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्ज, सुलिगाड झरना, विश्वकै सर्वाधिक उचाईमा रहेको मानवबस्ती छार्का भोट, दुर्लभ काइके भाषामात्र होइन, माथिल्लो डोल्पामा पदयात्राका अनेकौ स्थल छन् ।
शे–फोक्सुण्डो सफा, शान्त र निर्मल पानी, कान्जिरोवा हिमालको काखैमा रहेको छे । झट्ट हेर्दा कहिले गाढा निलो त कहिले फिक्का र हरियो देखिने तालले नलोभ्याउने कुरै छैन । यो ताल नेपालको सबैभन्दा गहिरो ताल हो । यहा“ निस्कने पानी झरनालाई ‘सुलिगाड’ भनिन्छ । जुन झर्नाले शे–फोक्शुण्डो ताल रमणीय बनाइदिएको छ ।
शे–फोक्सुण्डो तालनजिकै रीन्मो गाउँमा पर्यटकका लागि बनाइएको होटल र निकुञ्ज रक्षाका लागि रहेको सेनाको व्यारेकबाहेक कतै बस्ती छैन । ताल यात्रापछि माथिल्लो डोल्पा यात्रा गर्दा ५ हजार ५ सय मिटर उचाई भएका चारवटा पहाड पार गर्नुपर्छ ।
कतिपय पर्यटकलाई अक्सिजन कमी भएर श्वासप्रश्वास क्रियामा समेत अवरोध हुनसक्छ । त्यसैले पदयात्रा गर्दा औषधि लैजा“दा उचित हुन्छ । माथिल्लो डोल्पा विश्वकै बढी हिमचितुवा पाइने स्थान हो । पैदलयात्रा गर्दा बाटोमा थुपै्र जंगली जनावर भेटिन्छन्् । यात्रामा जा“दा सकभर समूहमा जा“दा राम्रो हुन्छ ।
माथिल्लो डोल्पाका तीन गाउँ पालि पर्यटकका लागि ‘भर्जिन’ मानिन्छ । डोल्पा शे–फोक्सुण्डो गाउँपालिका, बुद्धडोल्पो गाउँपालिका र छार्का ताङसोङ गाउँपालिका प्रकृतिस“ग रमाउने पर्यटकका लागि ‘भर्जिन’मात्र होइन, भू–स्वर्ग नै मानिन्छ । माथिल्लो डोल्पा जति सुन्दर छ, त्यहा“ पुग्न उत्तिकै कठिन छ । तर, पुगेपछि धर्तीको ‘स्वर्ग’ उपनाम दिन मन लाग्छ ।
माथिल्लो डोल्पामा तिब्बती संस्कृति रहेको छ । जनश्रुतिअनुसार गुरु रिम्पोछेले डोल्पामा बुद्धमार्गीको पवित्र धार्मिकस्थलका रूपमा सिर्जना गरेका थिए । तिब्बतस“ग जोडिएको क्षेत्र भएकाले माथिल्लो डोल्पाका अधिकांश बौद्धधर्म मान्दछन् । माथिल्लो डोल्पामा साल्दाङ, मिजेर, तिन्जे, मुकोट, छार्का र धो नामक गाउँ छन् ।
समुन्द्री सतहबाट करिब पाचँ हजार मिटर उचाईमा रहेको छार्का गाउँ विश्वकै अग्लो स्थानको मानवबस्ती मानिएको छ । माथिल्लो डोल्पा साल्दाङमा रहेको यात्सेर गुम्बा नेपालको पुरानो सा“स्कृतिक धरोहरको प्रतीक हो ।
कलाकौशलले भरिपूर्ण यात्सेर गुम्बा निर्माणशैली मौलिक र विशिष्ट छ । पुरातात्विक र ऐतिहासिक महत्वको गुम्बा ८ सय वर्षअघि बौद्ध धर्मगुरु छोग्याल पासाङले निर्माण गराएका थिए । गुम्बाभित्र सातसय वर्षभन्दा पुराना भित्तेचित्र र मूर्ति छन् ।
प्राकृतिक सुन्दरताको हिसाबले रमणीय गन्तव्य हो, माथिल्लो डोल्पाको भूगोल । तर, अहिलेसम्म सडक नभएकोले पर्यटकलाई पैदलयात्रा गर्दा कठिन भने हुन्छ । डोल्पा सदरमुकाम दुनै राष्ट्रिय सडक सञ्जालमा जोडिएको एक वर्षमात्रै भएको छ । तर, पनि भेरी र अन्य दर्जनौं स्थानमा पुल निर्माण हुन नसक्दा गाडी फेर्दै कठिन यात्रा गर्नुपर्दछ भने माथिल्लो डोल्पावासीका लागि सडक सपना बनेको छ । तर, माथिल्लो डोल्पाको आनन्द त्यहाँ पुगेपछिमात्र थाहा हुन्छ । जसको अनुभूति गरेरै सकिदैन ।
माथिल्लो डोल्पा घुमफिर गर्न जाने पर्यटकका लागि जैविक विविधता, प्राकृतिक सौन्दर्य, हिमाली ताल तलैया बौद्धमार्गीको गुम्बा आकर्षकको केन्द्र बिन्दु हो । माथिल्लो डोल्पा पुगिसकेपछि सुन्दर एवं मनमोहक हिमाली गाउँ र विभिन्न जातजातिको संस्कृतिले पनि थप अध्ययनको स्रोत बन्दछ । डोल्पामा विश्वको सातौं अग्लो चुचुरो धौलागिरी, सिस्ने, अपी, सैपाल, कान्दे हिमचुली र तिब्बतको पहाडी दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ ।
समय बढाउन सके पर्यटकले अध्ययनका लागि काइके भाषा, भर्जिन स्वच्छ शे–फोक्सुन्डो ताल र फोक्सुन्डो फल्स, भोट क्षेत्रमा तिब्बती संस्कृति, मगर संस्कृति अर्थात् तराली संस्कृति, संसारको सबैभन्दा उच्चमानव बस्ती धो, चर्का, बहुपति प्रथा, चाँदीझै चम्किरहेका हिमपहाड, तिब्बती चिकित्सा प्रणाली अम्ची, बौद्धधर्म र बोन धर्म गुम्बा छायाडुल गोम्पा अर्थात् छायाडुल, तानसा गोम्पा गुम्बातारा, तार्ची पाल्दी अर्थात ताछिन गाउँ फरक पर्दैन ।
त्यस्तै, फिक्का, गोम्पा छार्का, सिपच्योक गोम्पा धो, गोम्पा अर्थात् भिजर, नामगोंग गोम्पा साल्दाबलनग, यांग्जेर गोम्पा कोमाश, गोम्पा रिग्मीबाहेक छार्का ताङसोङ गाउँपालिकाको सम्पूर्ण क्षेत्र घुमफिर गर्न सक्छौं ।
माथिल्लो डोल्पामा पद यात्राका लागि तल्लो डोल्पा अर्थात् फोक्सुण्डो ताल पदयात्रा, माथिल्लो डोल्पाको शे–गुम्बा र विश्वकै उच्चस्थानमा रहेको मानवबस्ती छार्का र डोल्पा–मुस्ताङ पदयात्रासमेत गर्न सकिने तीन वटा पदमार्ग छन्् । डोल्पाबाट काञ्जीरोवा, पुथा, धौलागिरि दोस्रोलगायत हिमाल अवलोकन गर्न सकिन्छ । नेपालमा डोल्पा बौद्ध गुम्बा धेरै भएको जिल्ला हो । यहा“ बौद्धदर्शन प्रवद्र्धन तथा गुम्बा विकास समितिमा १ सय ७ गुम्बा दर्ता भएका छन् ।
बिहानीपख हिमाली शृंखला अवलोकन गर्दा सुनको रंगमा हिमाल टल्किन्छ । त्यो बेला हिमालको दृश्य शायदै संसारमा अरु कुनै हुन्न होला । बिहान सुनको, दिउँसो चाँदीको र सूर्यास्तका बेला तामाको हुनु हिमालको विशेषता भएको हो ।
बेस क्याम्पमा पाल टाँगेर सुतेका बेला मध्यरातमा तोप पडकाएको वा गोलाबारीजस्तो ठूलो आवाज सुन्न पाइन्छ । तर, यो विस्फोट र गोलाबारीको आवाज कुनै विद्रोहीले निकालेको भने होइन । हिउँको पहिरो जाँदा हिमाल माथिल्लो भागबाट हिउँको ठूलो ढिस्को खस्छ र ठूलो आवाज र धुँवाको मुस्लो निकाल्दै झर्छ । त्यो बेला यस्तो आवाज सुनिन्छ । नयाँ पर्यटकका लागि यो आश्चर्यको कुरा पनि हुनसक्छ ।
क्षेत्रफलको हिसाबले नेपालको सबैभन्दा ठूलो जिल्ला डोल्पाको स्थानीय नाम ‘त्होल्भो’बाट अपभ्रंश भएर डोल्पो हुँदै डोल्पा भएको हो । छार्कामा ७० देखि ८० घर परिवार बसोबास गर्दछन् । छार्कामा याकचौरी र भेडाच्याङ्ग्रा नपालको घरै हु“दैन । छार्काबासीको मुख्य आम्दानी स्रोत भनेकै पशुपालन हो । किनकि यहाँ उब्जिएको अन्नले चार महिना पनि पुग्दैन ।
छार्का भौगोलिक हिसाबले मात्र विकट हो, प्रकृतिको धनी छ । माथिल्लो डोल्पाका केही गाउँपालिकामा बहुपति प्रथा तथा अर्थात् पाण्डु प्रथा अझै कायमै छ । बहुपति प्रथा’bout धेरै पर्यटक अध्ययन गर्दछन् । तिब्बती संस्कारका रूपमा रहेको माथिल्लो डोल्पाका विभिन्न वस्तीमा अझै बहुपति प्रथा कायमै छ ।
माथिल्लो डोल्पाको डोल्पो बुद्ध गाउँपालिका, शे–फोक्सुण्डो र छार्कातांसोङ गाउँपालिकाका केही परिवारमा अझै बहुपति प्रथामै रहेको छ । यो प्रथामा रहेका सबै भाइ सँगै हुँदैनन् । सँगै भइहाले पनि महिला विवेक पु¥याउने र न्यायपूर्ण तरिकाले परिवार सञ्चालन गर्ने गर्छन् ।
बहुपति प्रथा भनेको पाँच पाण्डवकी एउटी श्रीमती भएजस्तै घरमा जेठो दाजुले विवाह गरी ल्याएपछि सबै भाइले तिनै दाजुको श्रीमतीलाई आफ्नी श्रीमती मान्ने प्रथा हो । बहुपतिप्रथामा महिलाले नै श्रीमानहरूलाई काम बाँडफाँड गर्छन् । काम बाँडफाँडअनुसार कुन समयमा कोसँग आफू बस्ने भन्ने निर्णय पनि उनीहरू आफैं गर्छन् ।
सन्तान जन्माएपछि कुन भाइको हो भन्ने पनि महिलाले बताउछन् । यस्तो परम्परा तोडेर जाने संस्कृति र परमपराविरोधी मानिने र गाउँबाटै बहिस्कृत हुनेहुँदा बाध्यताले पनि समुदायमा बहुपति प्रथा चलन रह“दै आएको छ । बहुपतिप्रथामा सबै दाजुभाइले एउटै श्रीमती विवाह गरे पनि जेठो दाजुबाहेक अन्य भाइले आफ्नो श्रीमतीलाई ‘भाउजु’ भन्ने चलन छ । तर, भाउजुले भने देवरहरूलाई श्रीमानकै रूपमा स्वीकार गर्नुपर्ने हुन्छ ।
माथिल्लो डोल्पा पुगेपछि पर्यटक सबैभन्दा अग्लो स्थानमा रहेको मानवबस्ती धो तराप पुग्न चाहन्छन् । धो तराप चार हजार मिटरमाथिको सुन्दर उपत्यका हो । विकासको मुख्य पूर्वाधार मानिने सडक अझै धो तरापका बासिन्दालाई सपना बनेको छ । यहा“का बासिन्दा याक, चौंरी, भेंडा, घोडापालन तथा यार्चागुम्बु बिक्री गरी आवश्यक खाद्यान्नका लागि तिब्बती नाका मरिम ला र क्याटोमा जानु पर्दछ ।
विशाल हिमशृंखलाले घेरिएको धो तराप विश्वकै पाँचौं उच्च भागको बस्ती हो । उपत्यकामा हजारौं वर्ष पुराना गुम्बा छन् । शे, साम्लिङ बोन, याङजेर, झ्याम्बा गुम्बा यस क्षेत्रका पुराना गुम्बा हुन । यहा“ छुट्टै भेषभूषा, भाषा, कला, संस्कृति, जीवनशैली पर्यटकको लागि मुख्य आकर्षण बन्दछ । तिब्बती संस्कारबाट अघि बढिरहेको यो क्षेत्र पर्यटकको मुख्य केन्द्र हो ।
डोल्पो बुद्ध गाउँपालिका सीमाबाट तिब्बत मरिम ला र शे–फोक्सुन्डो गाउँपालिकाको साल्दाङसँग तिब्बतको क्याटो जोडिन्छ । यी दुई नाका माथिल्लो डोल्पाका लागि खाद्यान्न र अन्य चिजबिज खरिदका लागि हुने गर्दछ । अहिले मरिम लासम्मै मोटरसाइकलमा आउजाउ गर्न सकिन्छ । तिब्बत नाकामा प्रत्येक वर्ष अगस्टमा १५ दिन बजारसमेत लाग्छ । अहिले शे–फोक्सुन्डो गाउँपालिकाको साल्दाङबाट धो–छार्का हुँदै मुस्ताङ जोमसोमसम्म सडक जोड्न लागेको छ ।
अहिले पनि माथिल्लो डोल्पाबासी छार्का हुँदै मुस्ताङको कागबेनी आउजाउ गर्छन । माथिल्लो डोल्पालीलाई सदरमुकाम दुनै झर्नभन्दा मुस्ताङ जान सहज हुन्छ । मुस्ताङको साङता हुँदै माथिल्लो डोल्पाको छार्कालाई सडकले जोडन मुस्ताङको बारागुङ मुक्ति क्षेत्र गाउँपालिका–५ मा पर्ने साङता गाउँको एक्लेभट्टीदेखि४६ किलोमिटर सडकको ट्र¥याक खुलिसकेको छ ।
सिस्ने पश्चिम नेपालको एउटा हिमाल हो । हिमालजस्तै दृढ भएर डिजिटल पत्रकारितालाई अगाडि बढाउन हामीले यो नाम रोज्यौं । हिमालजस्तै दृढ भएर अघि बढ्न संकल्प गर्ने यो हाम्रो सानो प्रयास हो ।
