प्रकाश चौधरी घोटैली
माघ पर्व अर्थात् माघे संक्रान्ति सबै नेपालीका लागि महत्त्वपूर्ण चाड हो। यो पर्व परम्परागत सांस्कृतिक, धार्मिक, र प्राकृतिक दृष्टिले विशेष महत्त्व राख्छ। परम्परागत रूपमा यो पर्वमा कन्दमूल जस्तै तरुल, सखरखण्ड, चाकु आदिको सेवन गरिन्छ। जाडो मौसमलाई समाप्त गर्ने विश्वासका साथ घिउ र खिचडी खाने चलन छ। माघ १ गतेबाट जाडो घट्दै जाने विश्वास गरिन्छ।
यद्यपि माघ पर्व सबै नेपालीका लागि महत्त्वपूर्ण छ, विशेषगरी आदिवासी जनजाति र थारु समुदायका लागि यो अझ विशेष छ। थारु समुदायले यसलाई सबैभन्दा ठूलो चाडका रूपमा मनाउँदै आएका छन्। आफ्ना परम्परा र मौलिकतालाई संरक्षण गर्दै थारु समुदायले यो पर्वलाई नाचगान, खानपिन, र परम्परागत रीतिरिवाजको माध्यमबाट धूमधामले मनाउँछन्।
थारु समुदायका नयाँ पुस्ताले पनि माघ पर्वलाई विशेष महत्त्व दिएका छन्। आफ्नो सांस्कृतिक पहिचानलाई जीवन्त राख्दै यो पर्वलाई वार्षिक उत्सवका रूपमा मनाउन थारु जाति अग्रसर छ। सामुदायिक जीवनशैलीका कारण यो समुदाय आफ्नो भेषभूषा, संस्कृति, र रहनसहनलाई सम्मानपूर्वक माघे संक्रान्तिमा समेट्छ। थारु जातिले माघ पर्वलाई नयाँ वर्षका रूपमा पनि मनाउँछन्।
महटावाँ प्रथा र यसको महत्त्व
माघे संक्रान्तिको दिनको अघिल्लो रात थारु समुदायमा महटावाँ (गाउँका अगुवा) को घरमा भेला हुने परम्परा छ। यो रातभर जाग्राम बस्ने, गीत गाउने, र सामूहिक उत्सव मनाउने चलन छ। माघ १ गते बिहान सबैजना खोलामा स्नान गरी धार्मिक क्रियाकलापमा संलग्न हुन्छन्। यसपछि तीन थरिका वस्तु—चामल, नुन, र मासको गेडा चढाई माघ पर्वलाई औपचारिकता प्रदान गरिन्छ।
महटावाँ प्रथाले थारु समुदायमा ऐतिहासिक महत्त्व राख्छ। यस प्रथाअन्तर्गत गाउँका नेतृत्वकर्ता, पुजारी, र चौकीदारलाई सामूहिक सहमतिमा चयन गरिन्छ। यो प्रक्रिया थारु समुदायको लोकतान्त्रिक संस्कारको उत्कृष्ट उदाहरण हो।
थारु समुदाय र सामाजिक संरचना
थारु समुदाय आर्थिक रूपमा कमजोर भए पनि उनीहरूको सामूहिकता, श्रमप्रतिको लगाव, र इमान्दारिता नेपाली समाजमा परिचित छ। थारु जातिले आफ्नो भाषा, संस्कृति, र परम्परालाई जगेर्ना गर्दै ऐतिहासिक सचेतनासहित आफ्नो पहिचान कायम राखेका छन्।
विगतमा थारु समुदायले भोगेको अन्याय—जस्तै, कमैया र कम्लहरी प्रथा—अहिले अन्त्य भइसकेको छ। तर थारु समुदाय अझै पनि आफ्ना मौलिक अधिकार प्राप्तिका लागि संघर्षरत छ। संविधानले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र कार्यान्वयन गरे पनि थारु समुदायको मौलिक हक र अधिकारलाई अझै पूरै सम्बोधन गर्न सकेको छैन।
महटावाँ प्रथाको पुनर्जागरण
लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनापछि महटावाँ प्रथाको पुनर्जागरण भएको छ। यस प्रथाले गाउँमा साना विवाद समाधान गर्ने, विकासका काममा सहकार्य गर्ने, र सामुदायिक भावनालाई बलियो बनाउने काम गरेको छ।
राज्यले यदि थारु समुदायलाई पर्याप्त हकअधिकार र स्रोत प्रदान गर्ने हो भने, महटावाँ प्रथाका माध्यमबाट स्थानीय सरकार सहजै सञ्चालन गर्न सकिन्छ। थारु समुदायको सामूहिकता, संगठन क्षमता, र नेतृत्वकला नेपालका अन्य समुदायका लागि पनि प्रेरणादायी बन्न सक्छ।
यस प्रकार, माघ पर्व र महटावाँ प्रथाले थारु समुदायको सांस्कृतिक, सामाजिक, र ऐतिहासिक पहिचानलाई अझ बलियो बनाएको छ। राज्यले थारु जातिका अधिकारलाई सम्मान गर्दै उनीहरूको विकास र समृद्धिमा योगदान पुर्याउन सकेमा समाजको समग्र प्रगति सम्भव छ।
सिस्ने पश्चिम नेपालको एउटा हिमाल हो । हिमालजस्तै दृढ भएर डिजिटल पत्रकारितालाई अगाडि बढाउन हामीले यो नाम रोज्यौं । हिमालजस्तै दृढ भएर अघि बढ्न संकल्प गर्ने यो हाम्रो सानो प्रयास हो।
